Aydın Zeus Mağarası, efsaneleriyle ünlüdür. Donduran Kalesi, mimarisiyle dikkat çekerken; Nasuh Paşa Külliyesi, Osmanlı döneminin izlerini taşır. Kurşunlu Manastırı, doğal güzellikleriyle öne çıkar. Üveys Paşa Camii, klasik Osmanlı mimarisinin güzel örneklerinden biridir.
Arapapıştı Kanyonu, muazzam doğal manzaralar sunar. Ayrıca, Dilek Yarımadası Milli Parkı, zengin ekosistemi ve biyolojik çeşitliliğiyle eşsizdir. Aydın’da gezilecek önemli 20 yer:
1. Zeus Mağarası
Çok önemli bir antik merkez olan Zeus Mağarası, mitolojide Zeus’tan adını alır. Efsaneye göre, güzellik tanrıçası Afrodit bu mağarada yüzerek güzelleşmiştir. Bir diğer söylenceye göre ise İsa’nın annesi Meryem Ana, Sisam Adası’ndan Efes’e yolculuğu sırasında mağaraya uğramış ve mağara suyunda yıkanmıştır. Bu nedenle, Zeus Mağarası suyunun kadınların teninde güzelleştirici etkisi olduğuna inanılır. Mağara, hem tarihi hem de mitolojik öneminin yanı sıra, doğal güzellikleriyle de dikkat çeker.
2. Donduran Kalesi
Donduran Kulesi, Aydın’ın Yenipazar ilçesine bağlı Donduran Köyü’nün güneyinde yer alır. Moloz taş, tuğla ve yer yer mermer spoilen malzemeden inşa edilmiştir. Kule, birbirine bitişik iki kare mekandan oluşur ve batı cephesinde daha küçük bir kare mekan bulunur. Kubik bir yapı olan Donduran Kulesi, birinci, ikinci ve teras katlarından oluşur. Ahşap kat döşemeleri yanmış olup mevcut değildir. İkinci kattaki doğu duvarında üçgen alınlıklı bir ocak, teras katta ise mazgal delikleri vardır. Giriş kapısı, birinci katın duvarının ortasında yer alır ve girişin çekme köprü ve merdivenlerle sağlandığı düşünülmektedir.
3. Nasuh Paşa Külliyesi
Nasuh Paşa Külliyesi, inşaatında taş, tuğla ve devşirme malzemeler kullanılmıştır. Medrese, avlulu bir plan tipindedir ve avlusu dört yönde revaklar ve mekânlarla çevrilidir. Kuzeydoğu köşesinde mescit-dershane yer alır. Hamam, soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve su deposu bölümlerine sahiptir. Han, Osmanlı Dönemi’nin şehir içi ve avlulu hanlar grubuna ait olup, iki katlıdır ve Zincirli Han adıyla da bilinir. Hanın girişinin üst kısmındaki kitabe, külliyenin 1708 yılında Nasuh Paşa tarafından inşa ettirildiğini göstermektedir.
4. Kurşunlu Manastırı
Kuşadası’nın Davutlar Mahallesi’nden tahmini 10 km uzaklıkta ve 600 metre yükseklikte bulunan Kurşunlu Manastırı, Dilek Yarımadası Milli Parkı sınırları içindeki ormanlık alanda yer alır. Bizans dönemine ait bu manastır kompleksi, etkileyici bir doğal manzaraya sahip olup, bölgenin tarihi ve kültürel zenginliklerini yansıtır.
5. Üveys Paşa Camii
Üveys Paşa Camii, Aydın ilinin Efeler ilçesinde yer alan tarihi bir Osmanlı camidir. 1568 yılında Üveys Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Camii, klasik Osmanlı mimarisinin güzel örneklerinden biridir ve taş işçiliği ile dikkat çeker. Yapının iç mekanında zarif hat süslemeleri ve ayrıntılı ahşap işlemeleri bulunur. Camii, bölgedeki dini ve kültürel mirası yansıtan önemli bir yapıdır ve hem yerli hem de yabancı ziyaretçiler tarafından ilgiyle ziyaret edilir. Üveys Paşa Camii, tarihi ve mimari değerleriyle Aydın’ın kültürel zenginliklerinden biridir.
6. Arapapıştı Kanyonu
Arapapıştı Kanyonu, Aydın ilinin Bozdoğan ilçesinde bulunan ve Kemer Barajı’nı besleyen Akçay Nehri tarafından oluşturulmuş etkileyici bir doğal oluşumdur. Kanyonun uzunluğu yaklaşık 6 kilometre olup, yüksekliği 380 metredir. Derin ve dar yapısıyla dikkat çeken bu kanyon, ziyaretçilere muazzam doğal manzaralar ve huzurlu bir atmosfer sunar.
7. Cin Cin Kalesi
Koçarlı İlçesi, Cincin Mahallesi’nde yer alan kale, 18. yüzyılda Cin Bey tarafından inşa edilmiştir. Osmanlı Devri Ayanlık dönemine ait bu yapı, moloz taş malzeme ile yapılmıştır ve köyün anayolundan erişilen güney kısmında bulunur. Ayrıca, 51 pafta, 1660 parsel üzerinde hamam yapısı da mevcuttur. Kale, Cihanoğulları’nın güvenliğini ve ekonomik denetimini sağlamak amacıyla inşa edilmiştir.
8. Süleyman Bey Camii
Aydın merkezde, Cumhuriyet Mahallesi’nde bulunan cami, kare planlı tek kubbeli bir harim ve bunun kuzeyinde yer alan üç bölümlü son cemaat yeri ile kuzeybatı köşesindeki minareden oluşur. İnşasında taş ve tuğla malzemeler kullanılmıştır. Vakfiyesine göre cami, 1683 yılında inşa edilmiştir.
9. Ahmet Şemsi Paşa Camii
Halk arasında Kırmızı Minareli Cami olarak bilinen yapı, Ahmet Şemsi Paşa tarafından 1659 yılında yaptırılmıştır. Kare planlı, tek kubbeli ve tek minareli olan cami, özellikle tuğla minaresi ile dikkat çeker; bu nedenle “Kırmızı Minareli Cami” ismi verilmiştir. Minarenin tuğla malzemesi, caminin adının bu şekilde anılmasına neden olmuştur. Cami, tarihi ve mimari özellikleriyle önemli bir yapıdır.
10. Eski Doğanbey Köyü
Doğanbey Köyü, Aydın ilinin Söke ilçesine yaklaşık 30 km uzaklıktadır. Mykale Dağları (Dilek Dağları) eteklerine yaslanmış olan köy, Kurtuluş Savaşı sırasında mübadele sonucunda Yunanistan’a göç eden Rumlardan kalma bir köydür. Doğanbey Köyü’ndeki hastane, konut, dükkân ve çeşme gibi yapılar, Osmanlı dönemi mimarisinin izlerini taşır. Bu yapılar, dönemin özgün mimari tarzını yansıtarak köyün tarihi ve kültürel mirasını korur.
11. Cihanoğlu Camii
Aydın’ın Efeler Köprülü Mahallesi’nde bulunan cami, Müderris Cihanoğlu Abdülaziz tarafından 1756 yılında yaptırılmıştır. Moloz taş ve tuğla karışımı ile inşa edilen cami, kare planlı olup boyutları 9.50 x 9.50 metredir. 18. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı mimarisinde egemen olan barok üslubunda yapılmıştır. Bu üslup, sütunlar, kabartma motifleri ve genel mimaride belirgin şekilde görülür. Caminin içine 15 basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır. Cami, I. Dünya Savaşı sırasında depo olarak kullanılmış ve Yunan işgali sırasında zarar görmüştür. 1950 ve 1967 yıllarında ise onarılarak günümüze ulaşmıştır.
12. Çavuş Köprüsü
Orta Mahalle ile Ramazan Paşa Mahallesi arasında, Tabakhane Deresi üzerinde bulunan köprü, moloz taş, tuğla ve yer yer devşirme malzemeler kullanılarak inşa edilmiştir. İki gözlü olan köprünün batı girişi üzerinde, sağ kenarda bir onarım kitabesi bulunur. Mimari özelliklerine bakıldığında, 18. yüzyılın başlarında yapıldığı düşünülmektedir.
13. Ramazan Paşa Camii
Aydın Çarşısı içerisindeki Ramazan Paşa Camii, 1595 yılında Üveys Paşa’nın kardeşi Ramazan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami, 1899 depreminde tamamen yıkılmıştır. Günümüze ulaşan cami ise Sökeli Halil Paşa tarafından yeniden inşa edilmiştir. Ancak, bu yeni yapı orijinalliğinden uzaklaşmış ve karmaşık bir üslup sergilemiştir. Avrupa mimarisinden yararlanılmak istenmiş, ancak bu çabalar başarılı olamamıştır.
14. İlyas Bey Cami
İlyas Bey Cami, Aydın ilinin Söke ilçesine bağlı Balat Mahallesi’nde yer alır. Menteşoğulları’ndan İlyas Bey tarafından 1404 yılında yaptırılmıştır. Cami, erken Osmanlı dönemi mimarisinin örneklerinden biridir ve dönemin estetik ve yapısal özelliklerini yansıtır. Yapının mimarisi, kullanılan malzemeler ve süslemeleri, Osmanlı’nın ilk dönemlerindeki inşaat teknikleri hakkında bilgi verir. Cami, bölgenin tarihî ve kültürel mirasını koruyan önemli bir eserdir.
15. Körteke Kalesi
Körteke Kalesi, Aydın İli Bozdoğan İlçesi Körteke Köyü’nün kuzeydoğusunda yüksek bir tepe üzerine kurulmuş, İç Karya’nın leleg tipi tepe kentlerinden biridir. Bu kent, muhtemelen antik XYATİS Kentidir. Kale duvarları üzerinde farklı dönemlere ait izlerin bulunması nedeniyle, tarih boyunca çeşitli çağlarda kullanılmış bir yerleşim olarak değerlendirilmektedir.
16. Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı
Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, Aydın ili sınırları içerisinde yer alan Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, 27.598 hektarlık bir alana sahiptir. Bu geniş milli park, Kuşadası, Söke ve Didim ilçe sınırları içerisinde kalmaktadır. Dünyada eşi olmayan bir doğa harikasıdır. Akdeniz’den Kafkasya’ya kadar kıyılarda bulunan hemen her bitki türünün doğal olarak bir arada görüldüğü bir botanik bahçesi niteliğindedir. Yırtıcı kuşlar, vahşi hayvanlar ve sualtı zenginlikleriyle dikkat çeker. Ayrıca yüzlerce kuş türü ve zengin balık çeşitlerini barındıran bir delta ekosistemine sahiptir. Tarihi ve kültürel zenginliklerle çevrili olan bu park, doğal güzellikleri ve biyolojik çeşitliliğiyle eşsizdir.
17. Güvercinada Kalesi
Güvercinada Kalesi Kuşadası İlçesi’nin Hacıfeyzullah Mahallesi Güvercinada üzerinde yer alan iç kale, Barbaros Hayrettin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca İlyas Ağa tarafından yaptırılan surlar, Mora İsyanı sırasında adalardan ve denizden gelebilecek saldırılara karşı adayı koruma amacıyla inşa edilmiştir. Bu surlar, adayı çepeçevre saracak şekilde yaklaşık 3 metre yüksekliğinde yapılmıştır.
18. Hasan Çelebi Cami
Hasan Efendi Mahallesi’nde Batı Gazi Bulvarı üzerinde yer alan yapı, kare planlı ve tek kubbeli bir harime sahiptir. Yapının kuzeyinde üç bölümlü bir son cemaat yeri, kuzeybatı köşesinde ise bir minare bulunmaktadır. 1950 yılında avlusundaki şadırvan ile birlikte onarımdan geçen bu yapı, taş, tuğla ve mermer gibi malzemeler kullanılarak inşa edilmiştir. Tarihi kaynaklara göre, bu eserin yapım tarihi 1585 yılına dayanmaktadır. Mimari yapısı ve uzun geçmişiyle dikkat çeken bu eser, Kuşadası’nın kültürel ve tarihi değerlerinden biridir.
19. Cihanoğlu Kulesi
Cihanoğlu Kulesi, Koçarlı ilçe merkezinde bulunan 18. yüzyıldan kalma taş bir yapıdır. Cihanoğulları baskınlardan korunması amacıyla inşa edilmiştir. Başlangıçta bir konakla bağlantılı olan kule, 1948 yılında meydana gelen bir yangında konağın tamamen yanıp yıkılmasından dolayı tek başına kalmıştır. 20. yüzyılın başlarında, Cihanoğlu Kulesi hamam olarak işletilmek üzere kiraya verilmiştir. Bu dönemde, yapıda bazı değişiklikler yapılmış; 4. yüzeydeki pencereler büyütülmüş ve 3. yüzeydeki tuvalet ile ocak tuğla duvarla inşa edilmiştir.
20. Gümrükönü Hanı
Gümrükönü Hanı, Gümrükönü Hamamı yanında yer alan Gümrükönü hanın iki kanadı yıkılmıştır. Günümüze ulaşan bölümler, hanın batısındaki kısmı ve güneyindeki bazı mekânlardan oluşmaktadır. İki katlı olarak inşa edilen han, moloz taş ve tuğla malzeme kullanılarak yapılmıştır. Yıkılmasına rağmen, mevcut kalıntılar bu tarihi yapının geçmişteki önemini ve mimari özelliklerini yansıtmaktadır.
