Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi, Ayvalık’ın ilk kilisesi olup, 16. yüzyılda inşa edilmiştir. Ayvalık Rahmi M. Koç Müzesi, Taksiyarhis Kilisesi binasında yer alırken, Ayışığı Manastırı 18. yüzyıldan kalma tarihi bir yapıdır.
Küçükköy Kent Müzesi, bölgenin göç tarihini ve acılarını sergiler. Agios Yannis Kilisesi ve tarihi yel değirmeni, yine bölgenin tarihi yapılarıdır. Ayvalık gezilecek tarihi ve turistik yerler:
1. Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi
Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi, Ayvalık’ta Rum Ortodoks cemaati tarafından yapılmış olup, adı “Baş Melekler” anlamına gelmektedir. Tek kubbeli yapıya sahip olan bu kilise, oldukça eski bir tarihe dayanmaktadır ve Ayvalık'taki ilk kilise olarak bilinir.
16. yüzyılın sonları ile 17. yüzyılın başında bir Rum yerleşim bölgesi olan Ayvalık, bu kilisenin ilk dönem yapısının etrafında gelişmiştir. Ayvalık'ın büyümesine paralel olarak kilise de 1753 yılında genişletilmiş ve 1844 yılında yeniden inşa edilmiştir.
2. Ayvalık Rahmi M. Koç Müzesi
Ayvalık Rahmi M. Koç Müzesi, Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı bünyesinde faaliyet gösteren özel bir müzedir ve Balıkesir’in Ayvalık ilçesine bağlı Cunda Adası’nda, tarihi Taksiyarhis Kilisesi binasında yer alır. Ayvalık'ın en eski kilisesi olan Taksiyarhis Kilisesi, ilk olarak 15. yüzyılda küçük bir ibadethane olarak inşa edilmiştir.
1873 yılında eski temelleri üzerine yeniden inşa edilerek metropolitlik kilisesi olarak ibadete açılmıştır. Neoklasik üslupta ve tek kubbeli dikdörtgen bazilika planında olan yapı, yörenin ünlü sarımsaktaşı kullanılarak yapılmıştır ve duvarları yığma tekniğiyle örülmüştür. İç mekanında aziz ikonaları, havari tasvirleri ve bitkisel geometrik motifler bulunmaktadır.
3. Ayışığı Manastırı
Ayvalık Ayışığı Manastırı, Balıkesir’in Ayvalık ilçesine bağlı Cunda Adası üzerinde yer alan tarihi bir yapıdır. Manastır, çevresi duvarlarla çevrili bir alanda konumlanmıştır ve avlusunda bir kilise bulunmaktadır. Bu kilise, doğuya bakacak şekilde kubbeli ve dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiştir.
Giriş kapısı sarımsaktaşı kullanılarak yapılmış olup, bu malzemenin kullanımı, yapının çeşitli dönemlerde restorasyon gördüğünü ve muhtemelen 1850’li yıllarda yıkılıp yeniden inşa edildiğini göstermektedir. Kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, manastırın 18. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir.
4. Küçükköy Kent Müzesi
Küçükköy Kent Müzesi, özellikle bölgenin göç tarihini ve bu süreçte yaşanan acıları anlatan zengin bir koleksiyona sahiptir. Büyük Balkan Göçü’nde bölge halkının yaşadığı zorluklar, acılar ve hüzünlü anılar, müzenin en dikkat çeken sergileri arasında yer alır. Bu döneme ait yüzlerce obje ve fotoğraf, ziyaretçilere o zorlu günlerin izlerini ve göç edenlerin yaşadığı derin duyguları aktarır.
5. Agios Yannis Kilisesi ve Tarihi Değirmeni
Agios Yannis Kilisesi ve yanındaki tarihi yel değirmeni, Balıkesir'in Ayvalık ilçesinde Cunda Adası'nın en dikkat çeken yapılarından biridir. Agios Yannis Kilisesi, adanın Rum yerleşim geçmişine dayanmaktadır.
6. Ayvalık Ayazması
Ayvalık Ayazması, Balıkesir Ayvalık ilçesinde tarihi bir kilise yapısıdır. 391 metrekarelik bir alanda yer almakta olup, 9×18 metre taban alanına ve 9,7 metre yüksekliğe sahiptir. Prostylos tarzında bir tapınak planına sahip olan yapıya, ortasında haç şekli bulunan korint başlıklı dört sütunun oluşturduğu 23 alanlı bir narteks aracılığıyla girilir.