Çelebi Mehmet tarafından 1414-1415 yıllarında yaptırılan Sultaniye Medresesi ve Çelebi Mehmet Medresesi önemli yer tutar. Kara Mustafa Paşa Külliyesi içinde Merzifon Bedesteni, Taşhan ve Kara Mustafa Paşa Camii gibi Osmanlı mimarisinin örnekleri bulunur.
İlçede Tuzpazarı ve Kara Mustafa Paşa hamamları, Bozacı ve Abide Hatun camileri gibi eserler de yer almakta olup, Merzifon Saat Kulesi ilçeye karakteristik bir hava katmaktadır.
1. Sultaniye Medresesi
Sultaniye Medresesi, Merzifon’da bulunan, Çelebi Mehmet tarafından 1414-1415 yıllarında yaptırılan tarihi bir medresedir. Yapının kitabesinde belirtildiği üzere, Yıldırım Bayezid’in oğlu Çelebi Mehmet’in emriyle, Mehmet Mişmiş oğlu Ebubekir’e inşa ettirilmiştir.
1418-1419 yıllarında Emin Onur oğlu Ali Bet tarafından onarım görmüştür. Anadolu’nun en eski ve ünlü beş medresesinden biri olarak tanınmaktadır.
2. Merzifon Bedesten
Merzifon Bedesteni, Kara Mustafa Paşa Külliyesi içinde yer alan önemli bir yapıdır ve Osmanlı iktisadi tarihi açısından büyük öneme sahiptir. Osmanlı döneminde bedestenler, değerli eşya ve ticaret mallarının güvenle saklandığı, ticaretin merkezi haline gelen yerlerdi.
Bu yapılar, ekonomiyi canlandırmış ve ticaretin güvenliğini sağlamıştır. Merzifon Bedesteni de bu işlevi yerine getirerek, hem ticaretin hem de kültürel etkileşimin gelişmesine katkıda bulunmuştur.
3. Merzifon Saat Kulesi
Merzifon Saat Kulesi, Amasya ilinin Merzifon ilçesinde, Çelebi Mehmet Medresesi’nin anıtsal giriş kapısı üzerinde yer alan tarihi bir saat kulesidir. İlçe merkezindeki bu kule, hem medreseye hem de çevresine karakteristik bir görsel ve işlevsel özellik kazandırmaktadır.
Osmanlı döneminden kalma bu saat kulesi, görülmeye değer turistik rotalardan sadece biridir.
4. Merzifon Taşhan
Merzifon Taşhan, Kara Mustafa Paşa Külliyesi’ne ait önemli bir yapıdır ve 17. yüzyılın üçüncü çeyreğinde inşa edilmiştir. Yapının giriş kapısı üzerindeki kavisli konsollardan oluşan çıkıntılı cumbalar ve duvarlardaki kesme taşlar arasındaki tuğla hatıllar, 17. yüzyıl Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtır.
Hem planı hem de mimari yapısıyla Merzifon Taşhan, Osmanlı hanları arasında kendine özgü bir konuma sahiptir. Bu özellikleriyle hem estetik hem de fonksiyonel bir yapı örneğidir.
5. Kara Mustafa Paşa Camii
Kara Mustafa Paşa Camii, 1666 yılında inşa edilmiş olup, dikdörtgen planlı bir ibadet mekanı olarak dikkat çeker. İbadet alanının kuzey kısmında kubbenin ağırlığı, üç kemer ve iki paye üzerine taşınarak kuzey duvarı geriye alınmış ve mekan boyuna doğru genişletilmiştir.
Yapının dış cephesi tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Ana kubbeyi taşıyan sekizgen kasnağın dört köşesinde ise sekizgen kule şeklinde dört küçük kubbe yer almakta olup, bu küçük kubbeler ana kubbeyi çevreleyerek camiye estetik bir zenginlik kazandırmaktadır.
6. Tuzpazarı Hamamı
Tuzpazarı Hamamı, adını yakınındaki meydanda yapılan tuz ticaretinden almakta olup, Kara Mustafa Paşa Vakfı’na ait bir yapıdır. Hamamın dış duvarları üç kademeli bir yapıya sahiptir ve soyunmalık kısmı sekizgen bir kasnak üzerinde yükselen bir kubbe ile sonlanmaktadır.
Kubbeyi dışta oluklu kiremitler kaplamaktadır. İç mekanda soyunmalık kubbeye, içleri dilimli tromplarla geçilerek bağlanır; trompların arasında kalan duvarlar, kaş kemerlerle süslenmiştir. Hamamın soğukluk bölümü, iki kemer ile üç ayrı kısma ayrılmış uzun dikdörtgen bir alandan oluşur.
Bu bölümde üst örtü ortada kubbe, yanlarda ise aynalı tonozlarla kaplanmıştır. Sıcaklık kısmı kare planlı olup, merkezi bir kubbeye ve dört eyvana sahiptir. Mekan, büyük nişlerle genişletilerek dört köşede dört halvet hücresine yer verilmiştir.
7. Kara Mustafa Paşa Hamamı
Amasya’nın Merzifon ilçesinde bulunan Kara Mustafa Paşa Hamamı, 1678 yılında Kara Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. L şeklinde tasarlanan bu tarihi hamam, geleneksel Osmanlı hamam mimarisinin güzel bir örneğidir. Hamamın soğukluk bölümü uzun bir dikdörtgen formunda olup, arkasında sekizgen planlı ve merkezi kubbeyle örtülü sıcaklık alanı yer alır.
Bu mimari özellikler, hem fonksiyonel hem de estetik açıdan önemli bir tasarımdır. Kara Mustafa Paşa Hamamı, tarih ve kültür meraklıları için hem mimarisi hem de tarihi dokusuyla dikkat çeken önemli bir yapıdır.
8. Merzifon Bozacı Camii
Merzifon Bozacı Camii, Amasya’nın Merzifon ilçesindeki Gazimahbup Mahallesi’nde yer alan, tek kubbeli ve kübik bir plana sahip olan tarihi bir yapıdır. Caminin beden duvarları kesme taştan yapılmış olup, sekizgen kasnağa oturan kiremitle kaplı bir kubbe ile örtülüdür.
Yapının kuzey cephesinde, dört sütunun taşıdığı üç kemerli son cemaat yeri bulunur. Bu bölümde sütun başlıklarının ve genel mimari detayların sadeliği camiye yalın ama zarif bir estetik kazandırmaktadır.
Mihrabı beş kenarlı küçük bir niş halinde olup, mukarnaslarla süslenmiştir. Caminin son cemaat yerine açılan giriş kapısı basık yay kemerlidir. Caminin karşısında küçük bir çeşme de bulunmaktadır.
9. Abide Hatun Camii
Abide Hatun Camii, Amasya’nın Merzifon ilçesine bağlı Karamustafa Paşa Köyü’nde, 1669 yılında Kara Mustafa Paşa tarafından annesi Abide Hatun adına yaptırılmıştır. Caminin iç mekanında bulunan kalem işi süslemeler, dikkat çekici özelliklerinden biridir.
Ahşap kirişlerle örtülü tavanı, kiriş aralıkları ve kuzeyde yer alan kadınlar mahfilinin tavanı, bitki ve çiçek motifleriyle rengarenk bezemelerle süslenmiştir.
10. Çelebi Mehmet Medresesi
Çelebi Mehmet Medresesi, Amasya’da 1414 yılında Çelebi Sultan Mehmet tarafından Ebubekir Mehmet Bin Hamza’ya yaptırılmıştır ve Selçuklu medreselerinin klasik planına sahiptir. Kare planlı, dört eyvanlı ve açık avlulu bu medreseye doğusundaki anıtsal kapıdan giriş yapılır. Giriş bölümünde, tek satır ve üç bölümden oluşan bir kitabe bulunmaktadır. Renkli kesme taş ve mermer kullanılarak süslenen kapının en dikkat çekici unsurları, kırmızı ve beyaz taş dizileriyle bezenmiş eyvan biçimli taç kapısıdır.
Eyvanın her iki yanında sivri kemerli geniş bölmeler bulunur. Yapının tavanı ise sekiz köşeli yıldız motifleriyle bezenmiştir. Oyma tekniği ile yapılmış ahşap kapısı, türünün en güzel örneklerinden biridir; bu kapının orijinali günümüzde Ankara Etnografya Müzesi’nde sergilenmektedir. Medrese, mimari detayları ve işçiliği ile dikkat çekici Osmanlı eğitim yapılarından biridir.
Gümüşhacıköy Gezilecek Tarihi Camiler – En Güzel 5 Cami
Suluova Gezilecek Tarihi Yerler – 8 Tarihi Rota
Amasya Gezilecek Müzeler – En İyi 10 Müze