Myrleia Antik Kenti, M.Ö. 7. yüzyılda kurulduğu Hisarlık Tepesi’nde yer alırken, Kapanca Antik Limanı eski ticaret yollarına tanıklık eder. Mudanya Mütareke Evi Müzesi, Mudanya Mütarekesi’nin imzalandığı yerdir. Tahir Paşa Konağı, 18. yüzyıl Osmanlı mimarisini yansıtır.
Hagios Sergios Manastırı ve Kemerli Kilise, erken Hristiyan dönemine ait yapılarken, Dereköy Kilisesi 1857’de inşa edilmiştir. Tarihi Zeytinyağı Fabrikası, bölgenin zeytin üretim geleneğini taşır. Mudanya Taş Mektep, kültürel mirastır.
1. Myrleia Antik Kenti
Myrleia Antik Kenti, günümüzün Mudanya ilçesinin 1 kilometre güneydoğusunda yer alan Hisarlık Tepesi üzerinde bulunmaktadır. Bu antik kent, M.Ö. 7. yüzyılda İyonya’dan gelen Kolophonlular tarafından kurulmuştur. Kentin önemli kalıntıları hala günümüzde görülebilmektedir.
Hisarlık Tepesi üzerinde, surlarla çevrili alanda yoğun bir yerleşim izlenirken, kuzey bölgelerinde daha seyrek yerleşim alanları ve daha kuzeyde ise liman kalıntıları bulunmaktadır.
2. Kapanca Antik Limanı
Kapanca Antik Limanı, Bursa’nın Mudanya ilçesinde yer alan tarihi ve doğal güzellikleriyle dikkat çeken önemli bir bölgedir. Mudanya’nın batısında, Tirilye Mahallesi ile Eşkel arasında yer alan bu antik liman, aynı zamanda Germenicopolis olarak da bilinir. Kapanca, tarihin derinliklerinde sakladığı ticaret sırlarıyla eski çağlardan bugüne kadar büyük bir öneme sahiptir.
Antik dönemde, özellikle Bitinya topraklarında yer alan bu liman, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de kullanılmaya devam etmiştir. Cenevizliler, yöresel ürünler ve tuz sevkiyatı için bu limanı kullanmışlardır.
3. Mudanya Mütareke Evi Müzesi
Mudanya Mütareke Evi Müzesi, 11 Ekim 1922’de Türk Kurtuluş Savaşı’nı zaferle taçlandıran Mudanya Mütarekesi’nin imzalandığı tarihi binadır. 19. yüzyılda Rus kereste tüccarı Aleksandr Ganyanof tarafından inşa ettirilen bu bina, daha sonra Mehmet Hayri İpar tarafından satın alınarak 1936’da müzeye dönüştürülmüştür.
Tipik bir yalı mimarisine sahip olan 2 katlı ahşap binada 13 oda ve 2 büyük salon bulunmaktadır.
4. Tahir Paşa Konağı
Tahir Paşa Konağı, Mudanya’nın merkezine bağlı Şükrü Çavuş Mahallesi’nde yer alan ve 18. yüzyıl Osmanlı mimarisinin en seçkin örneklerinden biri olarak kabul edilen tarihi bir yapıdır. 1724 yılında inşa edilen bu konak, dönemin zarif ve ihtişamlı mimarisini yansıtmaktadır. 1985 yılında Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılan konak, Agâh Bursalı’nın desteğiyle restore edilmiştir.
Konak, Lâle Devri’nin izlerini taşıyan nadir eserlerden biri olarak dikkat çekmektedir. İç duvarlarında ve tavanlarında yer alan çiçek kabartmalı gravürler, 18 odalı konağın en dikkat çekici unsurlarıdır. Bu nadir süslemeler, yapının sanatsal değerini arttırmaktadır. Konağın bir bölümünde, Fransa’dan getirtilip Bursa’da uzun yıllar korunmuş eşyalar sergilenmektedir. Tahir Paşa’nın torunu Agâh Bursalı’nın onayıyla, bu eşyalar günümüze kadar korunmuş ve ziyaretçilere sunulmuştur.
5. Hagios Sergios Manastırı
Hagios Sergios Manastırı, aynı zamanda Medikion Manastırı olarak da bilinir ve Mudanya’nın Tirilye beldesi ile Eşkel Limanı arasında yer alan tarihi bir yapıdır. Manastır, ilk olarak 8. yüzyılda kurulmuş, başlangıçta çiftlik olarak kullanılan bu yapı, 11. yüzyılda adını değiştirmiş ve Hagios Sergios’a adanarak şimdiki ismini almıştır. Manastırın, özellikle görkemli giriş kapıları ve duvarları günümüze kadar ulaşabilmiştir. Kapıların her birinin ağırlığı yaklaşık 200 kilo olup, bu detaylar manastırın geçmişteki ihtişamını yansıtmaktadır.
Manastırın inşa tarihine kesin bir tarih verilememekle birlikte, 780 ile 810 yılları arasında yapıldığı düşünülmektedir. 824 yılında başrahip Nikita’nın vefatının ardından, manastırda gömülmüş olduğu biliniyor. Manastır, o dönemde önemli bir dini merkezdi, ancak günümüze ulaşan kalıntıları çok sınırlıdır. Kuzeybatısında bir Rum mezarlığı bulunurken, güneydeki ana yola yakın olan manastır, kasabanın hemen kenarında bir zeytinlik içinde yer alır.
6. Kemerli Kilise
Kemerli Kilise, Mudanya’nın Tirilye beldesinde yer alan tarihi bir yapıdır ve Hristiyanlığın erken dönemlerinde önemli bir dini merkez olmuştur. Bu kilise, özellikle Ortodoks dünyası için büyük bir öneme sahiptir. Yapının 13. yüzyılın sonunda inşa edildiği biliniyor.
Kemerli Kilise’nin adı, yapısındaki kemerlerden gelir; payandalar üzerindeki kemerler, binanın önemli mimari özelliklerinden biridir. Kilisenin sütunlarının Mısır’ın İskenderiye şehrinden getirildiği söylenmektedir, bu da yapının tarihi ve kültürel bağlamda ne kadar değerli olduğunu gösterir.
7. Dereköy Kilisesi
Dereköy Kilisesi, Mudanya’nın Dereköy Mahallesi’nde yer alan ve tarihiyle dikkat çeken bir yapıdır. Eski adı Rumca “dere” anlamına gelen Potamia’dan gelen Dereköy, zamanla bu tarihi kilise ile tanınmıştır. 1857 yılında inşa edilen kilise, bir yandan zamana meydan okurken diğer yandan geçmişin izlerini taşır. Dereköy’deki en önemli ve günümüze kadar varlığını sürdüren Rum Ortodoks Kilisesi’ne ait kalıntılar, hem mimari hem de tarihi açıdan büyük bir değere sahiptir.
Kilisenin mimarisi, yapının yapıldığı dönemin önemli bir örneği olarak öne çıkar. İçindeki ayin düzenini belirleyen öğeler de bu dönemin kültürünü yansıtır. Dereköy Kilisesi, Rumlar tarafından inşa edilmiştir ve 1922’deki nüfus mübadelesi sırasında buradaki Rumlar Yunanistan’a göç etmişlerdir. Ancak kilise, 1924’ten sonra Selanik çevresindeki Drama, Kavala, Yanya, Karacaova, Langaza ve Girit Adası’ndan gelen Müslüman Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Rumların ayrılmasının ardından, Türkler tarafından cami olarak kullanılmaya devam edilmiştir ve 1972 yılına kadar cami olarak işlev görmüştür.
8. Tarihi Zeytinyağı Fabrikası
Tarihi Zeytinyağı Fabrikası, Mudanya’nın Tirilye beldesinde yer alan önemli bir kültürel miras olup, bölgenin tarihindeki zeytin üretimi ve işçiliğiyle özdeşleşmiştir. Tirilye, zeytin hasadı zamanında sokaklarında zeytinin sıkılmasının kokusuyla dolan bir yer olarak tanınır. Bu tarihi zeytinyağı fabrikası da, yıllara meydan okuyarak bölgenin zeytin üretim geleneğinin bir parçası olmaya devam etmektedir.
Tirilye, Osmanlı döneminde zeytin ve zeytinyağı üretimiyle ünlüydü ve bu ürünlerin kalitesi, zamanla yurt dışına kadar yayıldı. Özellikle Osmanlı’da, sadrazamlar ve büyükelçilikler tarafından Tirilye zeytini talep edilirdi. Birçok büyükelçinin yemek listesinde mutlaka yer alan bu zeytin, Tirilye’nin ününü pekiştiren önemli bir unsur olmuştur.
1906 tarihli bir Salname’de, Tirilye’nin başlıca üretim alanları arasında zeytin, koza ve ev içi imalat sanayisinin bulunduğu belirtilir.
9. Baş Melekler Kilisesi
Baş Melekler Kilisesi, 780 yılında Bizans İmparatoru IV. Konstantinos Porphyrogenetos döneminde inşa edilen bu kilise, aynı zamanda Taksiyarhon adıyla da bilinir. Kilisenin yapım tarihi, Bizans İmparatorluğu’nun önemli bir dönemine, özellikle 780-797 yılları arasına dayanır.
Baş Melekler Kilisesi, Bizans döneminin dini yapılarından biri olarak, tarih boyunca pek çok kez onarımdan geçmiştir. 1448 ve 1819 yıllarında yapılan tadilatlarla yapının dayanıklılığı artırılmıştır. Ancak, kilisenin tarihi sadece mimari yönüyle değil, aynı zamanda işleviyle de ilginçtir. Geçmişte, akıl hastalarının tedavi edildiği bir yer olarak kullanıldığı da bilinmektedir.
Kilisenin mülkiyeti, bir süre önce İstanbul’un Fener semtinde bulunan Ekümenik Patrikhane tarafından Bursa Metropolitliğine atanan Elpidophoros Lambriniadis’e satılmıştır. Anahtarları mahalle muhtarına teslim edilmiştir. Kilise, 1922 yılına kadar önemini korumuş ve bölgedeki dini hayatın önemli bir parçası olmuştur.
10. Mudanya Taş Mektep
Mudanya Taş Mektep, Tirilye’de bulunan ve tarihi açısından büyük öneme sahip olan bir yapıdır. 1904-1909 yılları arasında, Tirilye doğumlu ve Yunanistan’da eğitim alarak Türkiye’ye dönen Chirisostomos tarafından yaptırılmıştır. Bu okulda, Kıbrıslı Rum lider Başpiskopos Makarios’un da eğitim aldığı rivayet edilmektedir. Chirisostomos, okulda müdürlük yaptıktan sonra İzmir metropolitanı olmuştur.
Taş Mektep, dönemin batı mimarisini yansıtan neo-klasik tarzda inşa edilmiştir. 1924 yılında, Tirilye’deki Rum nüfusunun azalması nedeniyle okul, Darü’l-eytam adıyla yetim ve öksüz çocukların eğitimi için kullanılmaya başlanmıştır. Bu okul, yalnızca eğitim vermekle kalmamış, aynı zamanda marangozluk ve demircilik gibi sanatları da öğretmiştir.